Bahçeşehir Üniversitesi bünyesinde bulunan Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), 2 yıl süren araştırma projesi sonucunda Türkiye’nin kaçakçılık verilerini, yasadışı ticarette kullanılan yol ve yöntemleri, yasadışı ürünlere olan talep ve bunun arkasındaki nedenler ile kaçakçılıkla mücadelede alınması gereken önlemlerle ilgili önerilerini sunduğu raporunu yayımladı.
BETAM’ın yayımladığı raporda projenin amacı olarak yasadışı mal ticaretinin yollarını, yasadışı mal ticaretine olan taleplerin nedenlerini anlamaya çalışmak olarak belirtiliyor. Projenin odaklandığı yasadışı mallar ise; kaçak ve sahte sigaralar, kayıt dışı tütün ticareti, kaçak ve sahte alkol ürünleri, kaçak yakıt ve türevleri; yasadışı işlenmiş ham petrol ve kaçak cep telefonları olarak belirlendi. 1 Mart 2019’da başlayan ve 24 ay süren projeyle ilgili bir rapor ve web sitesi (https://www.illegaltradeinturkey.info) hazırlanarak kamuoyuna sunuldu.
Projenin sayısal verileri Ticaret Bakanlığı’na bağlı Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü’nden ve Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele (KOM) birimlerinin raporlarından elde edilen Türkiye’de ele geçirilen kaçak ve sahte mal miktarı verilerinden derlendi.
Yasadışı Ekonomi Verileri:
Kayıt dışı ekonominin Türkiye ve dünyadaki payına bakıldığında kayıt dışı ekonominin payının hem Türkiye’de hem de dünyada zaman içinde azaldığı görülüyor. Türkiye’de 1991 yılında kayıt dışı ekonominin payı yüzde 36 iken, bu oran 2015 yılında yaklaşık yüzde 27’ye düştü. Yasadışı faaliyetlerin payı dünya genelinde sadece 2009 yılında artarken, Türkiye’de 1998-1999, 2001-2002 ve 2009 yıllarında artış gösterdi.
Kom verilerinin analizi veri kısıtlamaları nedeniyle 2004-2019 dönemi ile sınırlı olarak yapıldı. Sigara, alkol, akaryakıt ve cep telefonu kaçakçılığı açısından 2004 ve 2019 yılları arasında ele geçirilen miktarlara ilişkin rakamlar ile ilgili şu değerlendirmeler yapıldı:
– Son yıllarda alkollü ürünler hariç tüm ürünlerin yakalamalarında düşüş var.
– En büyük yakalama düşüşü akaryakıtta oldu. Kaçak akaryakıt miktarı bire düştü. Bunun Suriye İç Savaşı başladığından beri sınırlarda Suriye ve Irak’a karşı alınan fiziki ve askeri tedbirlerle ilgili olmasının kuvvetle muhtemel olduğu belirtildi.
– 2009 yılı ağırlıklı olarak alkollü içki ve akaryakıt kaçakçılığının yaşandığı bir yıl oldu.
– Alkollü içeceklerde kaçakçılık artarken diğer üç üründe ise düşüş yaşandı. 2016 yılından sonra alkollü içeceklerde yaşanan artışın sebebinin alkollü içeceklerden alınan Özel Tüketim Vergisi’ndeki (ÖTV) artış olduğuna dikkat çekiliyor.
– 2009-2014 döneminde sigara ve akaryakıt kaçakçılığı düzenli olarak artarken, 2014’ten sonra düşüşe geçti.
Alkollü içecekler ve sigarada artış var
Veriler, Müdürlüğün Merkez ve İlçe birimleri tarafından yapılan nöbetlerden geliyor. Dört ürünün de değerlendirilmesinden sonra şu yorumlar yapıldı:
– Gümrükler Muhafaza verilerine göre Türkiye’de gümrüklerde ele geçirilen kaçak sigaralarda herhangi bir düşüş yok. KOM raporlarında ise 2010 yılı itibariyle düzenli bir artış var.
– KOM raporlarında olduğu gibi son yıllarda alkollü içeceklerde artış var.
– KOM raporlarıyla tutarlı olarak cep telefonları ve akaryakıt yakalamaları 2014 ve 2015 yıllarında çok yüksekti.
– Alkollü içecekler ve sigarada artış trendi gözlenirken, 2015’ten sonra Akaryakıt ve cep telefonu yakalamalarında düşüş gözlendi.